سید محسن محسنی- قم پژوه- در یادداشتی به بهانه یکصدمین سال بنیانگذاری حوزه علمیه قم شخصیت و اقدامات آیت‌الله میرزا محمد فیض قمی (ره) را واکاوی کرده است.
به گزارش عاشورا به نقل از خبرگزاری ایسنا در این یادداشت می خوانیم:مرحوم میرزامحمد فیض قمی فرزند میرزا علی اکبر فیض، به سال ۱۲۹۳ هجری قمری در شهر قم دیده به جهان گشود و پس از فراگیری مقدمات و ادبیات نزد آقا شیخ محمد حسن علامه و مرحوم آیت‌الله حاج آقا احمد طباطبائی (متوفای ۱۳۳۲ هجری قمری ) برادر مرحوم آیت‌الله حاج آقا حسن قمی و مرحوم آیت‌الله حاج میرزا محمد ارباب (در گذشته به سال ۱۳۴۱هجری قمری) و مرحوم آیت الله حاج میرزا ابوالقاسم کبیر قمی(متوفای سال۱۳۵۳هجری قمری) سطوح را فرا گرفت و سپس در سال ۱۳۱۲ هجری قمری به تهران عزیمت کرد و اصول را از محضر مرحوم میرزا حسن آشتیانی(صاحب حاشیه کبیر بر رسائل شیخ انصاری متوفای ۱۳۱۹ هجری قمری) و حکمت را نزد حکیم قمی آقا میرزا محمود شاطر آقا بزرگ آقا میرزا حسن جلوه و کلام را از محضر آقا شیخ علی رشتی (متوفای ۱۳۲۷هجری قمری) تلمذ نمود. وی از احفاد عارف ربانی، مولی محسن فیض کاشانی (متوفای ۱۰۹۱ هجری قمری) است که نامش در سر لوحه مشاهیر عالم ثبت گردیده است. اجازات وی از هشت طریق به محدثینی چون ثقه الاسلام کلینی و شیخ صدوق و شیخ طوسی – قدس سرهم – می‌رسد و مزار شریفش در کاشان محل زیارت مومنین است.
هجرت به نجف
معظم له به سال ۱۳۱۷ (ه. ق) جهت تکمیل معلومات و اندوخته‌های خویش به نجف اشرف مهاجرت و در آنجا ساکن گردید و از محضر عالمان بزرگ و استادان سترگ آن زمان بهره‌ها برد، از جمله:
۱-مرحوم آیت الله العظمی سید محمد کاظم طباطبائی یزدی (ره) (صاحب عروه الوثقی) متوفای سال ۱۳۳۷ هجری قمری
۲-مرحوم آیت الله العظمی آخوند ملامحمد کاظم خراسانی (ره) (صاحب کفایه الاصول) متوفای سال ۱۳۲۹ هجری قمری
۳-مرحوم آیت‌الله‌العظمی آقا شیخ فتح‌الله شریعت اصفهانی(ره) (صاحب رساله لاضرر و غیره) متوفای سال۱۳۳۹ هجری قمری
۴-مرحوم آیت الله العظمی حاج میرزا حسین نوری(ره) (صاحب مستدرک الوسائل) متوفای سال ۱۳۲۰ هجری قمری
هجرت به سرّمن رأی:
مرحوم آیت الله العظمی فیض قمی با اینکه از محضر این اساتید بزرگ بهره‌مند شده بود و مفتخر به اجازه اجتهاد و نقل روایت از آنها گردیده بود، ولی گویا خود را از درس مرحوم آیت‌الله العظمی آقا میرزا محمد تقی شیرازی(قدس سره) (متوفای سال ۱۳۳۸هـ.ق) بی نیاز نمی‌دید، لذا برای سیر در دقایق افکار و بهره گیری از اخلاقیات این عالم بزرگ، رهسپار سامراء گردید و در شمار اعاظم تلامذه میرزای دوم قرار گرفت و خود در آنجا حوزه درسی تشکیل داده و به تعلیم و تربیت طلاب پرداختند و مورد توجه و عنایت استاد، واقع گشت چنانکه احتیاطات مطلقه خویش را بدو ارجاع می‌فرمود با اینکه دهها مجتهد جامع در آن حوزه وجود داشتند و همین امر پایه بنیان مرجعیت ایشان را بالا آورد و چون به قم بازگشت نیز گروهی از اهالی ساوه، قم، کاشان و اکناف که از آیت‌الله شیرازی در باره صلاحیت علماء برای ارجاع احتیاطات جویا می‌شدند، همه را به ایشان ارجاع می‌دادند، از این لحاظ مرجعیت معظم له مستحکم گردید.
بازگشت به قم
ایشان در سال ۱۳۳۳ هجری قمری بنا به دعوت اهالی قم با اخذ مدارک اجتهادی از جمیع اساتید به درخواست والده‌اش که از زنان مجلّله خاندان زندیه و از دودمان شیخ علی خان زند بود – و پیر و فرتوت گشته و در بستر بیماری افتاده بود – ناگزیر به ترک حوزه سامراء شد و با وجود آن که استاد معظمش به اقامت دائم ایشان در قم مایل نبودند، وارد قم شده و در اثر استقبال فراوان و مراجعات مکرر مردم و اصرار والده، ناچار در قم رحل اقامت افکنده و در رأس فقهاء و صدر علمای قم قرار گرفت.در پی آن دارای ریاست عامّه می‌گردد و ناچار می‌شود سفری برای حرکت دادن عائله به سامراء برود، پس بکوشید تا موافقت آیت‌الله شیرازی را جلب نماید و برای همیشه در قم سکونت ورزند . مرحوم آیت‌الله حاج آقا احمد طباطبائی(ره) در نخستین شب ورود مرحوم آیت الله فیض به قم، محل نماز خود (صحن بزرگ) را به ایشان واگذار می‌کنند و جالب اینکه همین کار را مرحوم آیت‌الله فیض (ره) با مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره) در هنگام ورود ایشان به قم انجام میدهند و پس از استقرار آیت‌الله فیض در این شهر، حوزه درسی در حرم مطهر، دائر می‌کند و تمام سعی خود را برای ایجاد تغییرات جدید در مدرسه مبارکه فیضیه- که وضع نامطلوبی پیدا کرده بود – به کار می‌گیرد.
مدرسه فیضیه
بنای این مدرسه را -که در شمال صحن عتیق آستانه مقدسه حضرت معصومه (سلام الله علیها) واقع گردیده – به استناد کتیبه-ای که در قسمت جنوبی مدرسه قرارداد به شاه طهماسب صفوی نسبت میدهند، در قسمتی از کتبیه مزبور چنین آمده است. "قد اتفق بناء هذه العماره الشریفه والعتبه السّنیه و السّده العلّیه الفاطمیّه فی زمان دوله ... ابوالمظفّر، شاه طهماسب بهادرخان، ... السادات والنّقباء الاشراف الامیرشرف الدّین اسحق تاج الشرف الموسوی فی سنه ۹۳۹"و لذا این مدرسه را تا اواخر قرن یازدهم، "مدرسه آستانه" می‌نامیدند. بدین جهت با همین اسم در اسناد بازمانده از قرن مزبور – و از جمله در وقف نامه کتاب‌هایی که شاه عباس در سال ۱۳۰۷ بر این مدرسه وقف نموده ذکرگردیده ... و از اواخر قرن مزبور نام این مدرسه- ظاهراً به مناسبت تدریس و سکونت ملامحسن فیض کاشانی (داماد صدرالمتألهین شیرازی) در آن – به فیضیّه تغییر یافت و به این نام اشتهار پیدا کرد. اما مرحوم ناصرالشریعه در کتاب "تاریخ قم" در وجه تسمیه این مدرسه گوید: ظاهراً چون در جنب مزار سرکار فیض آثار است، بدین نام موسوم گشته است. ولی قول قوی همان است که چون مرحوم ملامحسن فیض داماد ملاصدرا در آنجا سکونت داشته است به این نام شهرت یافته است.
"شاردن" ، "تاورنیه" و اروپائیان دیگری که در نیمه قرن یازدهم از قم دیدن نموده‌اند، از این مدرسه نیز یاد کرده و آن را توصیف کرده‌اند. از مجموع توصیف‌های آنان استفاده می‌شود که: بنای مدرسه در آن دو طبقه و اطاق‌های آن دارای مهتابی و ایوان بوده و حجرات در اطراف محوطه‌ای قرار داشته که با دوازده پله به صحن کهنه مربوط می‌شده است، حوض آب بزرگی در وسط حیاط و در چهار طرف آن، چهار درخت بزرگ قرار داشته است.
گرچه قم حدود ۵۰ مدرسه دینی دارد؛ لکن از میان آنان مدرسه فیضیه به چند جهت اشتهار جهانی پیدا کرده است.
۱-به دلیل سکونت ملامحسن فیض کاشانی "ره" داماد صدرالمتالّهین و تدریس و تدرس در آن.
۲- به دلیل پرورش علمای بزرگ و مراجع عالیقدری چون "امام خمینی (ره)" و تدریس علمای بزرگ هر عصر در این محل و اقامه نماز جماعات مهم در آن
۳- این مدرسه در کنار صحن مطهر و در میدان آستانه قرار دارد و طبعاً محل رفت و آمد زائران حرم مطهر حضرت معصومه "علیها سلام" بوده و هست.
۴- کماندوهای رژیم سفّاک پهلوی در دوم فروردین ۱۳۴۲ (مصادف با ۲۵ شوال ۱۳۸۲ و سالگرد شهادت امام صادق علیه السلام) با لباس‌های مبدّل بر مدرسه وحشیانه یورش بردند و طلاب حاضر در مدرسه را کشته و مجروح کرده و در و پیکر مدرسه را شکستند (شرح این حادثه در کتاب‌های مربوط به تحلیل و بررسی نهضت اسلامی مورد دقت قرار گرفته است.)
۵- مخالفت رژیم با این مدرسه جز این فاجعه هولناک، پی‌آمدهای دیگری چون بستن درب مدرسه را به همراه داشت و لکن در اوج انقلاب شکوهمند اسلامی درب مدرسه توسط طلاب و مردم باز شد و بار دیگر این مدرسه، مرکز مبارزان و دانش جویان علوم اسلامی گردید.
مقدمات تأسیس حوزه
در آن زمان برخی از پیشه وران قم، قسمت تحتانی مدرسه فیضیه را اشغال و به عنوان انبار از حجره‌های آن استفاده می‌کردند و برخی از غرفه‌ها هم مبدل به قهوه خانه شده بود.
مرحوم آیت‌الله فیض نخست مرحوم آیت‌الله آقاشیخ محمدرضا شریعتمدار ساوجی (متوفای سال ۱۳۶۳هجری قمری) را در یکی از حجرات مدرسه فیضیه - که به مناسبت تدریس و سکونت ملامحسن فیض کاشانی (ره) داماد صدرالمتالهین نامگذاری شده و تولیت مدرسه و بعضی از موقوفات این مدرسه مبارکه در خاندان فیض بوده، سکنی داد که ۲۰ سال وی در آنجا حجره داشت و به تدریج به تخلیه حجرات و مرمّت آنها همت گماشت و تمام حجرات را مسکن طلّاب و روحانیون قرار داد.
مشارالیه از جمله کسانی است که اجازه روایت و درایت مفصلی علاوه بر اجازه اجتهاد از آیت الله فیض داشت و در آن اجازه معظم له طریق هشتگانه روایتی خود را تا شیخ طوسی (علیه السلام) به تفصیل با سلسله روایت شرح داده است.
آیت الله فیض در سال ۱۳۳۳ (هجری قمری) از سامره به قم مراجعت و در سال ۱۳۳۶(هجری قمری) مدارس فیضیه و دارالشفاء و مدرسه خان را – که اغلب حجراتش انبار بقال و علّاف و سوختدان حمام و یا منزلگه غرباء و دارالمساکین گشته و اطاق‌های بزرگ فوقانی آن قهوه خانه عمومی و بالاخانه‌های کوچکش تفریحگاه برخی از آلوده گان افیون شده بود – تدریجاً از ید غاصبین بیرون آورده و به تعمیر اساسی آنها همت گمارد و همه را مسکن طلاب علوم دینی گرداند و شهر قم را پس از یک قرن "ابتداء از سال ۱۲۳۱(هـ.ق) که تاریخ فوت مرحوم میرزای قمی (ره) صاحب قوانین است" که این یکصد سال را دوره قحطی علمی می‌نامند از نو به زینت علم و زیور دانش آراسته گردانید و به این مناسبت از ناحیه آقای سید محمد باقر متولی باشی در روز عید غدیر سال ۱۳۳۶(هجری قمری) در صحن عتیق قم چراغانی و جشن بسیار باشکوهی منعقد و در آن جشن جمعیت انبوهی از طبقات مختلف اهالی شهر و تمامی روحانیون و طلاب شرکت کرده بودند.
دعوت از آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره)
در سال ۱۳۴۰(هـجری قمری)، یعنی یکصد سال پیش، مرحوم آیت‌الله فیض"ره"برای بسط دائره علوم و فرهنگ اسلامی و توسعه و تکمیل این تشکیلات و ایجاد نهضت علمی مصمّ و با استعانت از خداوند تبارک و تعالی و توسّل به فاطمه معصومه "سلام الله علیها" دست یاری دراز کرده و از علماء مستقر در قم تقاضای کمک می‌نماید که از جمله می‌توان از مرحوم آیت‌الله حاج میرزا محمد قمی"ره" معروف به ارباب (متوفای۱۳۴۱) نام برد که ایشان واقعاً و حقیقتاً در همراهی در دعوت از مرحوم حاج شیخ سنگ تمام گذاشت و لذا در آن برهه از زمان و در کمک به آیت‌الله فیض قمی (ره) در امر دعوت تمام همّ خود را مبذول داشت زیرا مرحوم آقای فیض از شاگردان باهوش و با ذکاوت معظم له بوده و بسیار هم به وی علاقمند بود و می‌گفتند به دو تن از شاگردان خود افتخار می‌کرد که در رأس آن آیت‌الله فیض قمی (ره) و دوّمی خاتم المحدثین مرحوم آیت الله حاج شیخ عباس قمی (ره) بودند و هر دو منشأ اثر بودند اوّلی در تحکیم و تجدید حوزه علمیه و دومی در نشر احادیث و اخبار آل رسول (ص) و در این خصوص به مهمترین شاگردان آن مرحوم در مجله نور علم "نجوم امت شماره ۳" دوره دوّم شماره ۴ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم سال ۶۵ ارجاع داده می‌شود و اکنون از سایه حضور معنوی این فقیه و مرجع ایثارگر (یعنی مرحوم آیت‌الله فیض) یک قرن می‌گذرد. رضوان الله تعالی علیهم.
و بالاخره مرحوم آیت‌الله آقای فیض (ره) از حضرت آیت‌الله العظمی آقای حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (قدس سره) که تا آن وقت در شهر اراک بودند برای اقامت در قم کتباً دعوت بعمل آوردند تا رونق بیشتری به حوزه قم ببخشند. سپس حجت‌الاسلام آقای حاج میرزا سید حسن برقعی را با مکتوبی به اراک فرستادند و دعوت قبلی خود را با اعزام نامبرده تأکید کردند، بالاخره آیت‌الله حائری به فاصله چند روز قبل از پایان سال ۱۲۹۹ خورشیدی مطابق سال ۱۳۴۰ هجری قمری با حوزه اختصاصی خویش از اراک به قم هجرت نمودند و در این شهر اقامت می‌گزینند، در نتیجه از انضمام حوزه اراک به حوزه قم و در اثر توأم شدن آن رضیع، حوزه ثالثی بوجود آمده جامع کنونی علمی قم که پای بمرحله رشد و کمال مطلوب گذاشت. بنابر این معظم له به تهیه مقدّمات استقبال پرداخته، آقای تولیت را بر آن داشت که چادری در شاه جمال بپا دارد و دستور داد تا بازار را تعطیل کنند و اهالی تا شاه جمال مقدم ایشان را استقبال کنند.
بعد از ورود آیت الله حائری (ره) به قم، معظم له محل نماز جماعت خود را که مسجد بالاسر بود به ایشان واگذار کرد و بعد از نماز، واعظ معروف، مرحوم حاج شیخ جواد مشایخی اراکی را به منبر فرستاد تا به معرفی آیت‌الله حائری(ره) بپردازد و از فضائل و مکارم ایشان مردم نمازگزار را مطلع سازد و مرحوم آیت‌الله حائری (ره) بعد از یک ماه، محل نماز خود را به صحن عتیق انتقال دادند و از مرحوم آیت الله فیض – که در مسجد امام نماز می‌خواندند – می‌خواهند که برای اقامه نماز جماعت به جای اول خود باز گردند و ایشان می‌فرمایند: به احترام نماز شما دیگر در صحن مطهر اقامه جماعت نخواهم کرد.
آیت‌الله فیض (ره) پس از رحلت آیت الله العظمی آقای آسید ابوالحسن اصفهانی (ره) در شمار مراجع تقلید جهان تشیّع در آمدند زیرا معظم له از سی سال قبل همواره مورد ارجاع احتیاطات مرحوم آیت‌الله العظمی میرزا محمد تقی شیرازی (ره) و پس از آنهم مرجع احتیاطات آیت‌الله العظمی آقا سیدابوالحسن اصفهانی (ره) بوده‌اند. و روشن گردید که مرحوم آیت‌الله فیض در تأسیس حوزه مقدسه علمیه قم نقش بسزائی داشته‌اند جزاه الله عن الاسلام والمسلمین خیر الجزاء.
ایشان در خصوص امور طلاب و روحانیون، کمک به مستضعفین و ایتام، تأمین ذغال محرومین و امور رفاهی مردم قم تمام همّت خود را مبذول کردند و در قحطی قم تلاش وافری از خود به یادگار گذاشتند و در امور سیاسی منجمله حمایت از مرحوم آیت‌الله شهید مدرس (ره) و از آیت‌الله آقای حاج آقا حسین قمی (ره) در زمان نخست وزیری سهیلی که در تهران مستقر شده بودند برای مساعدت با مرحوم آیت الله قمی با جمعی از علماء و فضلاء حوزه به مرکز مراجعه کردند تا خواسته علماء اجرایی گردد.
همچنین به موقوفات اهمیت و اهتمام زیادی داشتند و اکثر موقوفات آنزمان در قم و اطراف و اکناف بخط و امضاء و مهر و تأیید ایشان بوده است که از جمله می‌توان از موقوفات مسجد امام علیه السلام که خود هم متولی موقوفات و اثلاث باقیه "ثلث مرحوم حاج باقر حمامّی" بوده و هم تولیت مسجد امام علیه السلام را اباً عن جدٍ داشته‌اند و همچنین می‌توان از موقوفه مدرسه فیضیه که توسط محدّث شهیر مرحوم حاج میرزا عبدالحسین نائینی(ره) در اردستان وقف گردیده و آیت‌الله فیض به عنوان ناظر تعیین گردیده‌اند، نام برد.
شاگردان آن مرحوم
حوزه پر برکت درسی مرحوم آیت‌الله فیض شاگردان بسیاری برای حوزه علمیه پرورش دادند که به عنوان نمونه می‌توان از حضرات آیات و علمای اعلام آتی الذکر که همگی مجتهد مسلم بودند نام برد.
مرحوم حاج شیخ محمدرضا شریعتمدار ساوجی قدیمی‌ترین اصحاب ایشان (متوفای۱۳۶۳ هجری قمری)، مرحوم حاج میرزا مصطفی صادقی (متوفای ۱۳۵۸ هجری قمری)، مرحوم حاج سید مرتضی فقیه، مرحوم حاج شیخ احمد فقیهی، مرحوم نعیمی، مرحوم حاج شیخ عباس مستقیم – داماد ایشان –، مرحوم میرزا عباس فیض – فرزند ایشان – صاحب بیش از چهل اثر، مرحوم حاج شیخ عباس حائری صفائی، مرحوم حاج شیخ ابوالقاسم نحوی، مرحوم حاج آقا مهدی فیض قمی – فرزند ایشان- ، مرحوم حاج شیخ علی پائین شهری، مرحوم حاج محمد باقر قمی فرزند مرحوم آیت‌الله حاج شیخ ابوالقاسم کبیر، مرحوم حاج سید محمد باقر طباطبایی سلطانی، مرحوم حاج سید سجاد علوی گرگانی والد گرامی مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی علوی گرگانی، مرحوم شهید غفاری، مرحوم دکتر علیرضا فیض( فرزند ایشان) استاد دانشگاه صاحب تألیفات عدیده.
ملکات روحی آن مرحوم
۱-ایشان محل اقامت نماز خویش را به مرحوم آیت‌الله حائری واگذار می‌کنند و به مسجد امام علیه السلام می‌روند، مرحوم آیت‌الله حائری نیز برای اینکه ایشان را به محل نماز خود برگردانند، محل نماز خود را تغییر میدهند و از ایشان می‌خواهند که برای اقامه نماز جماعت به محل اول خویش برگردند و ایشان برای شکوه بخشیدن به جماعت مرحوم آقای حائری، حاضر به بازگشت نمی‌شوند.
۲- چون غالباً عصرها نماز ایشان با نماز آیت‌الله اقا شیخ ابوالقاسم کبیر (متوفای ۱۳۵۳ هجری قمری) در مسجد امام حسن عسگری"علیه السلام" مصادف می‌شد و هر یک از آنان که زودتر تشریف می‌آورند امامت نموده و آن دیگری به وی اقتداء می‌کرده است در حالیکه هر دو صاحب فتوا و مرجع تقلید بودند.
۳- ایشان آنقدر به مسأله اخلاق و تهذیب نفس اهمیّت می‌دادند که فرموده بودند: من در درس مرحوم میرزای شیرازی(قدس سره) در سامراء بیشتر برای کسب اخلاق از محضر آن بزرگوار شرکت می‌کردم.
۴- همچنین معظم له از مرحوم آیت‌الله العظمی آقای حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی (رحمه‌الله علیه) بسیار ترویج می‌کردند، برخی به ایشان اعتراض می‌کنند و می‌گویند شما صاحب رساله و فتوائید و مرجع تقلید شیعه، برای چه از آقای بروجردی ترویج می‌کنید؟! در جواب می‌فرمایند: اگر برای خدا است ما باید از کسی که فعلاً علمدار است و حوزه را دارد حفظ می‌کند، ترویج کنیم و اگر برای غیر خدا است، من اهلش نیستم.
بالجمله در تاریخ حیات روحانی آیت‌الله العظمی میرزا محمد فیض قمی (ره) نقاط برجسته‌ای از هضم نفس و خلوص ایمان و ترک هوی نمودار است زیرا ریاست و مرجعیت خویش را فدای بسط و توسعه دائره حوزه علمیه گردانید و حس امامت جوئی وریاست طلبی را زیر پای بنهاد و ثابت کرد که هر گامی که برمی‌دارد به نفع حوزه علمیه و دین و برای خدا و در راه خداست از این روی او را مظهر ملکات فاضله انسانی خوانده‌اند. به هر صورت آیت‌الله فیض قرب چهل سال در مولد و موطن خود شهر قم ریاست روحانی توأم با مقبولیّت تامّه داشت. ولمثل هذا فلیعمل العاملون.
آیت‌الله فیض داری سه فرزند روحانی بودند:
۱- مرحوم آیت‌الله آقا میرزا عباس فیض (ره)، صاحب تألیفات عدیده منجمله "گنجینه آثار قم در دو جلد قطور"، "قم و روحانیت"، "انجم فروزان"، "بدر فروزان"، "جدی فروزان"، "تاریخ کاظمین" و قریب به ۵۰ اثر دیگر. وی از مرحوم آیت‌الله والدشان و مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی موفق به اجازه نقل حدیث و اجتهاد در سن ۲۷ سالگی شده‌اند.
۲- مرحوم آیت‌الله آقای حاج آقا مهدی فیض (ره)، از ائمه جماعت و تولیت مسجد امام حسن عسکری (ع) قم و متولی ثلث باقی مرحوم حاج باقر حمامی (ره) به مدت ۷۰ سال و دارای تألیفات چندی که هنوز به چاپ نرسیده است و از علماء نجف همچون آیات الله العظام آقا سید جمال الدین موسوی گلپایگانی(ره)، آقا سید ابراهیم اصطهباناتی(ره) و آقا شیخ عبدالنّبی نجفی عراقی(ره) موفق به اجازه اجتهاد و نقل روایت در سن ۲۹ سالگی شده‌اند.
۳-دکتر علیرضا فیض استاد دانشگاه دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران که بعداً از حوزه علمیه قم به دانشگاه محلق شد، مؤلف "مبادی فقه و اصول"، "ترجمه لمعه دمشقیه"، "مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام"، "تاریخ زندگانی ملامحسن فیض کاشانی" و دهها اثر دیگر.
تألیفات
آثار و نوشته‌های چندی از وی به جای مانده است که عبارتند از:
۱- کتاب الفیض، در طهارت آب قلیل و عدم تنجیس متنجس که در تاریخ ۷ شعبان ۱۳۴۷هـ.ق ، تألیف آن به پایان رسیده و به چاپ رسیده است.
۲- حاشیه بر عروه الوثقی مرحوم آیت الله سید محمد کاظم یزدی
۳- مناسک حج
۴- حاشیه بر وسیله النجاه مرحوم آیت الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی
۵- مناسک فیض
۶- تفسیر(مخطوط)
۷- شرحی بر منظومه مرحوم سید بحرالعلوم در فقه (مخطوط)
۸- ذخیره العباد
۹- حاشیه بر کفایه مرحوم آخوند خراسانی (ره) (مخطوط)
۱۰- حاشیه بر مکاسب مرحوم شیخ انصاری (ره) (مخطوط)
۱۱- مختصر الاحکام
۱۲- حاشیه بر انیس التجّار مرحوم نراقی (ره) (مخطوط)
۱۳-حاشیه بر منتخب الاحکام آیت الله العظمی آقا سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (قدّس سرّه)
رحلت و مدفن
بالاخره روح این فقیه و مجتهد الهی و وارسته در سال ۱۳۷۰ هجری قمری در روز ۲۵ جمادی الاول مصادف با سیزدهم اسفند ۱۳۲۹ خورشیدی در حالی که به انجام فریضه ظهر مشغول بودند و دست‌ها را بسوی آسمان بلند کرده و عرض می‌کردند "الهی عامِلنا بِفضلِک" مرغ روحش به سوی ملکوت اعلی پر گشود و دیده از جهان فرو بست و شهر قم یک پارچه تعطیل و بازار قم به مدت ۳ روز بسته شد.
سال وفات "آیت‌الله الفیض" بر اساس حروف ابجد سال ۱۳۷۰ هجری قمری می‌شود و تشییع پیکر مطهر ایشان در زیر باران و جمعیت کثیری اعم از زن و مرد و پیر و جوان که تا آن روز در قم چنین تشییعی سابقه نداشت، بر روی دست مریدان، شاگردان مکتب امام صادق(علیه السلام)، بازاریان و کسبه تشییع و توسط مرجع عالیقدرجهان تشیع حضرت آیت‌الله العظمی آقای بروجردی "قدس سره" نماز بر پیکر مطهر آن عالم فقیه اقامه و در ایوان طلا حضرت معصومه"سلام الله علیها" آرمید. و در مجلس ختم ایشان در مسجد (شاه تهران) امام خمینی که از طرف دولت وقت گرفته شده بود و واعظ معروف آقای فلسفی در منبر بودند، رزم آراء نخست وزیر، بدست فدائیان اسلام بدلیل خیانت به اسلام کشته شد و گفته شد همانطور که حیات فیض منشأ فیض بوده، ممات او نیز، با اعدام انقلابی رزم آرا منشأ آثار فیض گردید. رضوان الله تعالی علیه.
بیت آیت‌الله العظمی فیض
در بیت مرحوم آیت‌الله مراسم روضه خوانی و قرائت دعا قدمتی دیرینه دارد بعد از فوت ایشان ورثه حق و حقوق خودشان را از بیت مطالبه می نمایند. مرحوم آیت الله حاج آقا مهدی فیض فرزند مشارالیه برای فرزند خویش نقل نمودند که: من خدمت آیت‌الله العظمی بروجردی رسیدم و عرض کردم می خواهیم مراسم والدمان ادامه پیدا کند و درِ بیت بر روی مردم باز باشد ایشان فرمودند منزل را قیمت کنید. بیت را تقویم کردیم کارشناس آن را ۳۴ هزار تومان قیمت کرد مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی ۸۰۰۰ تومان آن را قبول کردند و به مقلدان‌شان در تهران ( تجار تهرانی) حواله کردند و این مبلغ به ورثه پرداخت شد . این قضیه را برای آیت‌الله العظمی علوی بروجردی تعریف کردند و ایشان به نقل از مرحوم آیت‌الله حاج شیخ مرتضی حائری فرمودند عین همین قضیه در خصوص بیت حضرت آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری اتفاق افتاده است.
انتهای پیام
ارسال نظر