یکی از ویژگی‌های مکتب قم توجه به اصول و دوری از اخباری‌گری است

سید حسن قریشی گفت: وجود حوزه علمیه قم کنار حرم حضرت معصومه (س) پتانسیل بسیار بزرگی برای گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی است.

 به گزارش عاشورانیوز به نقل از خبرگزاری مهر، در فضیلت شهر قم و اهل آن، روایات بی شماری وجود دارد. علامه شهید قاضی نورالله شوشتری در این زمینه می‌گوید: «اخباری که در فضیلت قم و اهل قم از رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) روایت شده، فراوان است.»

قم از شهرهای مذهبی ایران و از پایگاه‌های تشیع است. به گفته برخی از ایران‌شناسان قم از کهن‌ترین سکونت‌گاه‌ها در فلات ایران بوده و قدمت آن به قبل از اسلام می‌رسد. پیشینه تشیع در قم به هجرت خاندان اشعریون از کوفه به این شهر در قرن نخست قمری برمی‌گردد. حضور حضرت معصومه (س) در قم و به دنبال آن، مهاجرت امامزادگان و سادات، این شهر را به پایگاه تشیع تبدیل کرد.

بنا بر حدیثی از پیامبر اسلام (ص) علت نامگذاری این شهر به قم آن است که اهل آن قائم آل محمد (عج) را در قیام یاری می‌کنند. در منابع روایی از این شهر با اوصافی چون حرم اهل بیت و قطعه‌ای از بیت‌المقدس نیز نام برده شده است. در برخی منابع روایی احادیثی در فضیلت قم و منزلت اهل آن آمده است؛ از جمله اینکه قم و اهالی آن در زمانی که غیبت امام زمان (عج) به ظهور منتهی می‌شود بر دیگر خلایق حجت هستند.

موقعیت قم در تاریخ انقلاب اسلامی بر کسی پوشیده نیست و کم‌تر انسانی در دنیاست که از انقلاب اسلامی ایران اطلاع داشته و از نقش قم در این انقلاب بی‌اطلاع باشد. چه در طول نهضت انقلاب اسلامی و چه پس از پیروزی آن، قم زادگاه حوادث مهم تاریخی بوده است. لیکن دو حادثه بسیار مهم آن از ویژگی خاصی برخوردار است؛ یکی جرقه انقلاب (قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲) و دیگری آتش انقلاب (قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶) که هر دو در بستر تاریخ این شهر زاده و رشد یافت.

امروز هم شاهدیم که شهر قم در گسترش فرهنگ اسلامی و آغاز تلاش‌ها برای پایه‌گذاری تمدن نوین اسلامی نقش به سزایی داشته است. در همین خصوص با سید حسن قریشی پژوهشگر تاریخ ایران اسلامی و از اساتید دانشگاه پیام نور قم به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

*سابقه شهر قم به چه دورانی باز می‌گردد و این شهر در گسترش فرهنگ اسلامی تا چه میزان نقش داشته است؟

قم یکی از شهرهای فرهنگی جهان اسلام و ایران است که در طول تاریخ از نظر فرهنگی و تمدنی نقش وافری ایفا کرده است، این نقش می‌تواند حتی به ۶ قرن پیش از میلاد برسد که نخستین تمدن‌ها یا زیستگاه باستانی در قم شکل گرفته است که نشان می‌دهد تاریخ تمدنی قم بیش از تاریخ تمدنی دیگر مناطق است.

در تاریخ ایران باستان به ویژه در دوران مادها قم مرکز مغان یعنی عالمان و روحانیون دینی زرتشتی بوده است که در نزدیکی قم زندگی می‌کردند که بعدها از آنها آثار بسیار ارزنده‌ای در دوران مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان به دست آمده است.

در دوران اشکانیان و ساسانیان قم از نظر اقتصادی به عنوان پایه‌های تمدن و از نظر علمی بسیار مشهور بوده و جایگاه خاصی داشته است، اما آنچه از نظر تاریخی بسیار اهمیت داشته و برای آن سند وجود دارد اهمیت و جایگاه قم در دوران اسلامی است، در دوران اسلامی با آمدن مسلمانان و پس از آن با آمدن شیعیان قوم یک جایگاه بسیار ویژه‌ای پیدا کرد و مهد جهان اسلام شد تا جایی که حتی از کوفه هم پیشی گرفت.

آمدن اشعریون و پس از آن حضرت معصومه (س) به شهر قم سبب که این شهر از نظر نقل حدیث و نشر علم جایگاه ویژه‌ای کسب کند تا جایی که کتاب‌هایی که در مکتب بغداد و کوفه می‌نوشتند به مکتب قم تحویل داده می‌شد که آثار منتشره عاری از غلو و به عقل‌گرایی نزدیک باشد.

آمدن اشعریون و پس از آن حضرت معصومه (س) به شهر قم سبب که این شهر از نظر نقل حدیث و نشر علم جایگاه ویژه‌ای کسب کند تا جایی که کتاب‌هایی که در مکتب بغداد و کوفه می‌نوشتند به مکتب قم تحویل داده می‌شد که آثار منتشره عاری از غلو و به عقل‌گرایی نزدیک باشد

اشعریون دو خدمت فرهنگی و عملی نسبت به تمدن اسلامی داشتند، اشعریون که پرورش‌یافته مکتب امام صادق (ع) و ائمه پس از ایشان بودند از نظر فرهنگی در زمینه فقهی، حدیثی، تاریخی، طبی و علوم مختلف، مکاتبی را در قم منتشر کرده بودند که سبب شهرت این شهر و کم‌رنگ شدن مکتب کوفه در مقابل آن شده بود.

خدمت فرهنگی که قم در این زمینه انجام داد توجه به عقل‌گرایی بود، همان زمان حدیث گرایی محض یا به دنبال آن نوعی غالی‌گرایی وجود داشت که زمینه را برای گسترش غلو و غیرعقلانی جلوه دادن شیعه فراهم می‌آورد که مکتب قم جلوی آن را گرفت و بسیاری از احادیث را که با عقل سنخیت نداشت یا در طول زمان ساخته شده یا تغییر داده بودند تصحیح و اصلاح کردند. افزون بر آن از نظر فرهنگی هم توانست به تأسیس و راه‌اندازی مکاتب و مدارس متعدد در قم پرداخته و آن را حتی به خارج از قم نیز انتقال دهد، تا جایی که بر روی سمرقند و طبرستان آن زمان تأثیر بگذارد.

در ساحت عملی اشعریون یک حکومت ۲۸۰ ساله داشتند، پس از اینکه زمینه قدرت‌یابی آنها در قم فراهم شد توانستند قم را ازنظر تمدن مادی پیش ببرند که حدود ۲۸۰ سال یکی از سرسبزترین مناطق کویری ایران بود که پس از آن این پیشرفت تا دوران قاجار هم باقی مانده بود و سفرنامه نویسانی که از دوران قاجار و صفویه به قم می‌آمدند از آن به عنوان شهر سبز و شاداب یاد می‌کردند. این نشان از تمدنی دارد که اشعریون به وجود آوردند و پس از آن هم در کنار اشعریون، عالمان و دانشمندان این شهر توانستند خدمت شایانی انجام بدهند.

*جایگاه امروز قم در هندسه فرهنگ و اندیشه ایران اسلامی کجاست؟

امروزه قم در چهارراه فرهنگی و مواصلاتی کشور قرار دارد که بسیاری از مسافران برای رفتن به غرب، شرق، جنوب یا شمال کشور مجبور هستند از قم عبور کنند که همین امر سبب شده است زمینه برای جذب و گسترش فرهنگ دینی فراهم شود. بسیاری از طلاب، علما و فضلا در شهرهای دیگر وارد قم شده و از قم به شهرهای دیگر رفتند که زمینه را برای گسترش فرهنگ اسلامی فراهم کنند، همچنین وجود حوزه علمیه قم کنار حرم حضرت معصومه (س) پتانسیل بسیار بزرگی برای گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی است.

یکی از ویژگی‌های حوزه علمیه قم توجه به اصول و عقلانیت بوده است تا جایی که اصولگرایی بر اخباری‌گری غلبه داشته است، نماد مبارزه با اخباری‌گری در قم آیت‌الله میرزای قمی یکی از علمای بسیار بزرگ بوده است که تحت تأثیر وحید بهبهانی توانست اصول‌گرایی را گسترش دهد که نگاه اصولی در تبیین و تحقق فرهنگ و تمدن اسلامی نقش بسیار بزرگی دارد.

*قم امروز تا چه حد می‌تواند پاسخگوی سوالات آیندگان در زمینه تمدن اسلامی باشد؟

با پیروزی انقلاب اسلامی، تشیع و تمدن اسلامی وارد دوره جدیدی شد تا جایی که نظرات منفی بسیاری از محققان و پژوهشگران بزرگ جهان نسبت به آن دگرگون شده و احساس کردند که تمدن اسلامی زنده و احیا شده است. نخستین نقطه احیا مجدد تمدن نوین اسلامی در قم با پیروزی انقلاب اسلامی و آمدن امام خمینی (ره) آغاز شد که پس از آن حوزه علمیه هم توانست برنامه‌های خود را تغییر داده و خود را با علم روز تطبیق دهد. اگر عقل گرایی در حوزه علمیه ادامه پیدا کند شهر قم هنوز هم می‌تواند در ایجاد تمدن نوین اسلامی نقش اساسی داشته باشد. تمدن نوین اسلامی حرکتی را آغاز کرده است که جامعه بشری به سمت آن خواهد رفت، در آینده ما یک دین واحدی خواهیم داشت که مبانی آن از عقل و آموزه‌های نبوی و اهل بیت (ع) سرچشمه گرفته است، اگر به همین صورت ادامه پیدا کند به طور قطع زنگارهای مختلفی که در طول تاریخ بر فرهنگ شیعه اضافه شده است از بین خواهد رفت.

 

ارسال نظر