کاهش ۳۰ درصدی بارش ها و ۴۰ درصدی حجم ذخایر آبی، به همراه پاییز کم بارش وضعیت منابع آبی آذربایجان غربی که روزگاری عنوان دومین استان پرآب کشور را یدک می کشید، در وضعیت قرمز قرار داد.
آذربایجان‌غربی که طی دهه‌های اخیر یکی از استان‌های پرآب کشور به شمار می‌رفت، اکنون با روند نگران‌کننده کاهش منابع آبی روبه‌روست و وضعیت کم‌آبی در بسیاری از مناطق آن به مرحله هشدار رسیده است.
در حال حاضر دشت‌های ارومیه، خوی و سلماس از دشت‌های ممنوعه آذربایجان غربی به دلیل خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی در حالت فرونشست و تبدیل‌شدن به دشت ممنوعه هستند. بسیاری از منابع آبی شهرهای استان به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی شور شده‌اند و خطر بروز مشکلات زیست‌محیطی و کشاورزی و… در این منطقه رو به افزایش است.
نزدیک دو دهه است که با کاهش بارش نزولات آسمانی در کنار مصرف بی‌رویه ذخایر آبی در آذربایجان غربی شاهد بروز مشکل کم‌آبی هستیم، چالشی که این روزها از خط قرمز نیز عبور کرده است.
در حال حاضر ۱۷ سد فعال در این استان وجود دارد که شامل سدهای شهید کاظمی بوکان، شهرچای ارومیه، آغ چای چایپاره، سیلوه پیرانشهر، سردشت، کانی‌سیب، مهاباد، چپرآباد اشنویه، شهید قنبری ماکو، ارس ۲، قیقاج، ساروق تکاب، زولا و دریک سلماس، حسنلوی سلماس، ماکو و کرم‌آباد پلدشت است که حجم ذخایر آنها ۴۰ درصد کاهش یافته است.
کاهش حجم ذخایر و ورودی سدها، کاهش ذخایر برفی، افزایش، فرسایش خاک و فرونشست دشت‌ها، تغییرات اقلیمی و رژیم بارش‌ها، از بین رفتن بخش زیادی از دریاچه ارومیه، تهدید برخی گونه‌های گیاهی، کاهش منابع و ذخایر آبی بخشی از تهدیدات و تبعات کم‌آبی در استانی است که روزگاری عنوان دومین استان پرآب کشور را یدک می‌کشید.
هم‌اکنون منابع آب‌های زیرزمینی در استان رو به کاهش بوده که این امر خطر کاهش آب شرب، از بین رفتن کشاورزی، افزایش وقوع زمین‌لرزه، فرونشست زمین و.... را در پی دارد، عواقبی که در صورت عدم مدیریت، هرکدام به بحرانی غیرقابل مدیریت تبدیل خواهد شد.
مشخصات استان آذربایجان غربی محدوده‌های مطالعاتی، دشت‌ها و آبخوان‌ها
استان آذربایجان غربی یکی از ۳۱ استان ایران است که در شمال غربی کشور واقع و مرکز آن شهر ارومیه است. آذربایجان غربی با استان‌های کردستان و زنجان از غرب، با کشورهای عراق و ترکیه و از شرق با استان آذربایجان شرقی همجوار است.
مرتفع‌ترین و پست ترین نقاط آن به ترتیب دارای ارتفاع سه هزار و ۵۰۰ و ۷۰۰ متر از سطح دریای آزاد است و به علت شرایط آب و هوایی و موقعیت خاص جغرافیایی اکثر مناطق آن دارای اقلیم نیمه خشک و خشک سرد بوده و متوسط بارندگی دراز مدت سالیانه استان ۳۵۵.۵ میلیمتر است.
با توجه به قرار گرفتن استان در مسیر ورود توده‌های هوا به کشور از غرب و شمال غرب و وجود رشته کوه زاگرس در جنوب و جنوب غرب، ارتفاعات بلند واقع در غرب و آرارات در شمال بیشترین ریزش‌های جوی در این منطقه رخ داده و باعث به وجود آمدن رودخانه‌های پرآب شده است.
از رودخانه‌های مهم استان می‌توان به زرینه رود، سیمینه رود، مهاباد چای، گدار چای، باراندوز چای، شهر چای، روضه چای، نازلو چای و زولا چای از حوضه آبریز دریاچه ارومیه، رودخانه‌های قطور چای و زنگ مار از حوضه آبریز ارس و بالاخره به رودخانه زاب از حوضه آبریز رودخانه‌های مرزی غرب اشاره کرد.
آذربایجان غربی با طبیعت بکر و کوهستانی خود، همواره به عنوان یکی از مناطق پرآب و دومین استان پرآب ایران شناخته می‌شود، اما متأسفانه در سال‌های اخیر، این استان نیز مانند بسیاری از نقاط دیگر کشور، با پدیده خشکسالی و کاهش بارندگی مواجه شده است.
کاهش ۳۰ درصدی بارش‌ها سال آبی ۱۴۰۳- ۱۴۰۴ در آذربایجان غربی
مدیرکل هواشناسی آذربایجان غربی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص آخرین وضعیت بارش‌ها در استان گفت: در سال آبی ۱۴۰۳- ۱۴۰۴ بارش‌ها در مقایسه با مدت زمان مشابه ۳۰ درصد کاهش نشان می‌دهد و بر اساس پیش بینی‌ها پاییز کم بارشی امسال تجربه می‌کنیم.
محمد قربان پور با اشاره به افزایش نیم تا یک درصدی دمای هوای استان بیشتر از نرمال در مقایسه با بلندمدت افزود: از نظر بارندگی در مقایسه با بلندمدت نیز ۲۲ درصد کاهش بارش در استان و ۲۱ درصد کاهش بارش در حوزه دریاچه ارومیه داشته‌ایم.
سال آبی ۱۴۰۳- ۱۴۰۴ بارش‌ها در آذربایجان غربی در مقایسه با مدت زمان مشابه ۳۰ درصد کاهش نشان می‌دهد و بر اساس پیش بینی‌ها پاییز کم بارشی امسال تجربه می‌کنیموی میانگین بارش‌ها در استان را ۳۶۲ میلیمتر عنوان کرد و گفت: این میزان در سال آبی ۱۴۰۳- ۱۴۰۴ میانگین ۲۸۳ میلیمتر بوده که کاهش قابل توجهی نشان می‌دهد.
قربان پور میزان بارندگی نرمال در بلندمدت ارومیه را ۳۲۸ میلیمتر اعلام و خاطرنشان کرد: در سال آبی گذشته این میزان ۲۳۱ میلیمتر بود که نشان دهنده کاهش ۲۹ درصدی بارش‌ها در مرکز استان است.
مدیرکل هواشناسی آذربایجان غربی بیشتر بارش در سال آبی گذشته را با ۶ درصد افزایش نسبت به نرمال در ماکو اعلام کرد و گفت: کمترین بارش‌ها نیز با کاهش ۵۶ درصد کمتر از نرمال مربوط به شهرستان خوی است.
وی با بیان اینکه دمای هوای استان در سال گذشته یک و دو دهم درصد افزایش نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل خود داشته است، اظهار کرد: متوسط دمای هوای استان در سال گذشته ۱۱.۸ درجه بوده است.
قربان پور با اشاره به اینکه در بارش‌ها، امیدمان به زمستان است؛ گفت: البته بارش در فصل زمستان هم فقط جبران کننده آب پشت سدها است و بارش‌های پاییز را از دست داده‌ایم و امیدواریم با بارش‌های خوب در فصل زمستان بخشی از کم آبی جبران شود.
۵۰ ایستگاه باران سنجی در حوزه دریاچه ارومیه افتتاح شد
قربان پور در ادامه با اشاره به وضعیت ایستگاه‌های هواشناسی در استان گفت: ماه گذشته با حضور رئیس سازمان هواشناسی کشور ۵۰ ایستگاه باران سنجی به منظور پایش بهینه اقلیم و هوا در استان به بهره برداری رسید.
مدیرکل هواشناسی آذربایجان غربی گفت: از دیگر ظرفیت‌هایی که با توسعه این ایستگاه‌ها راه‌اندازی می‌شود، ارتقای ظرفیت پیش‌بینی هوا است که داده‌های بیشتری به مدل‌های جوی تزریق و اوضاع پیش‌بینی‌ها با دقت بیشتری انجام می‌شود.
قربان پور افزود: همچنین ایستگاه‌های اقلیم شناسی خودکار «رشکان، سلماس»، مرکز پایش مخاطرات جوی و مدیریت بحران، نیروگاه خورشیدی ۳۰ کیلووات ساعتی و تجهیز اتاق سرور هواشناسی در استان آذربایجان غربی به بهره برداری می‌رسد.
وی با بیان اینکه هم اکنون ۵ ایستگاه اقلیم شناسی در استان در دست اجراست و تلاش می‌شود بزودی آماده بهره برداری شوند، اظهار کرد: در مجموع ۱۰ ایستگاه هواشناسی، باران سنجی، هواشناسی کشاورزی و… با اعتباری بالغ بر ۱۸ میلیارد تومان در استان در دست اجراست.
قربان پور یادآور شد: اغلب مراکز جهاد کشاورزی در حوزه دریاچه ارومیه، توسط اداره کل هواشناسی به ادوات هواشناسی مجهز شده‌اند و در نتیجه یک پایگاه داده برداری بروز و با صحت بالا ایجاد شده و اداره کل هواشناسی همراه با ۱۵۰ ایستگاه فعال در سطح استان، داده‌های دقیق را به کاربران ارائه می‌دهد.
کاهش ۴۰ درصدی حجم ذخایر سدهای آذربایجان غربی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی گفت: در پایان سال آبی ۱۴۰۴_۱۴۰۳ ذخایر آبی سدهای استان ۴۲۱ میلیون مترمکعب بود که نسبت به سال آبی قبل کاه ۷۰۱ میلیون مترمکعب بود کاهش ۴۰ درصدی را نشان می‌دهد.
پایان سال آبی ۱۴۰۴_۱۴۰۳ ذخایر آبی سدهای استان ۴۲۱ میلیون مترمکعب بود که نسبت به سال آبی قبل کاه ۷۰۱ میلیون مترمکعب بود کاهش ۴۰ درصدی را نشان می‌دهدمجید رستگاری در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص آخرین وضعیت ذخایر سدهای استان در سال آبی گذشته افزود: مجموع حجم پرشدگی سدهای استان ۲۴ درصد است که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۴۰ درصد بود.
وی با تاکید بر اینکه هم اکنون ظرفی کمتر از یک چهارم ظرفیت سدهای آذربایجان‌غربی پر است، افزود: در سال آبی گذشته مجموع ورودی آب به سدهای استان حدود ۷۸۰ میلیون مترمکعب بوده، در حالی که این رقم در سال آبی پیش از آن بیش از دو میلیارد مترمکعب ثبت شده است، حجم آب ورودی به سدهای استان در مقایسه با مدت مشابه ماقبل کاهش ۶۷ درصدی دارد.
رستگاری در خصوص مدیریت منابع آبی استان گفت: در صورت وقوع بارش‌های نرمال در سطح استان و تحقق حجم آب ورودی پیش بینی شده در برنامه مدیریت منابع و مصارف به مخازن سدها، سایر مصارف برنامه ریزی شده است، اما در صورت وقوع خشکسالی و کاهش حجم ذخایر سدهای مخزنی (مانند سال آبی ۱۴۰۴-۱۴۰۳)، مصارف سایر بخش‌ها در راستای تأمین مطمئن مصارف شرب تعدیل و ذخیره استراتژیک مورد نیاز برای این منظور نیز در مخازن حفظ می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی حجم آب فعلی سد بوکان را ۵۷ میلیون مترمکعب، سد مهاباد را ۵۰ میلیون مترمکعب، شهرچایی ۷۵، حسنلو ۳۱، ساروق ۲۷، زولا ۱۵، دریک ۴، سیلوه ۳۷، ماکو ۲۵، شهید قنبری ۱۱، آغ چای ۵۷، ارس دو ۳، قیقاج ۵، کرم آباد ۲۴، کانی سیب ۱۳۷، سردشت ۱۹۰ و چپرآباد را ۱۰ میلیون مترمکعب اعلام کرد.
کل منابع آب تجدیدپذیر آذربایجان غربی حدود ۶.۴ میلیارد مترمکعب است
رستگاری با اشاره به کاهش بارش‌ها در استان گفت: میزان بارش در سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ به ۲۹۲.۷ میلیمتر رسید که نسبت به سال آبی گذشته ۳۳.۶ درصد و در مقایسه با میانگین بلندمدت ۱۸.۲ درصد کاهش داشته است.
وی با اشاره به تأثیر بارش‌ها بر وضعیت رواناب‌ها و آبدهی رودخانه‌ها افزود: کاهش بارندگی در سطح حوضه‌های آبریز استان موجب شد روان آب ورودی به دشت‌ها با افت ۶۳.۳ درصدی به حدود یک‌هزار و ۶۱۵ میلیون مترمکعب برسد.
در مجموع حدود ۸۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر آذربایجان غربی از بارش‌های داخلی و ۲۰ درصد آن از آب‌های ورودی تأمین می‌شودمدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان با اشاره به وابستگی منابع آبی به میزان بارش‌ها تصریح کرد: کل منابع آب تجدیدپذیر آذربایجان غربی حدود ۶.۴ میلیارد مترمکعب است که از این میزان، یک میلیارد مترمکعب از استان کردستان، حدود ۶۰ میلیون مترمکعب از آذربایجان شرقی و حدود ۵۰۰ میلیون مترمکعب نیز از کشور ترکیه وارد می‌شود.
وی افزود: در مجموع حدود ۸۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر استان از بارش‌های داخلی و ۲۰ درصد آن از آب‌های ورودی تأمین می‌شود. بنابراین هرگونه کاهش در بارش‌ها فشار مضاعفی بر منابع آب سطحی و زیرزمینی و بخش‌های مختلف مصرف وارد می‌کند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر در اثر خشکسالی، تراز سطح آبخوان‌های استان نسبت به سال قبل تا ۱۸ سانتی متر کاهش یافته است؛ عنوان کرد: در صورت ادامه خشکسالی‌ها انتظار می‌رود افت تراز سطح آب آبخوان‌ها با شدت بیشتری اتفاق بیفتد.
در خصوص وضعیت دشت‌های بحرانی استان از نظر افت سطح آب زیرزمینی افزود: در دشت‌های سلماس، قالقاچی و کهریز که به عنوان دشت‌های ممنوعه - بحرانی از نظر وضعیت توسعه بهره برداری منظور شدند، فعلاً با متوسط منفی ۴۰ سانتی متر افت نسبت به سال آبی قبل، وضعیت عادی بوده ولی در صورت تداوم خشکسالی انتظار می‌رود تراز سطح آب این دشت نیز با افت بیشتری مواجه شود.
مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی بزرگترین چالش استان در مدیریت مصرف آب
مدیر عامل آب منطقه‌ای آذربایجان غربی با اشاره به اثرات تغییر اقلیمی و تهدیدات آن، یادآور شد: اثرات مستقیم تغییر اقلیم، کاهش بارش و افزایش دمای هوا را شامل می‌شود، اما در مورد تأثیرات غیرمستقیم آن را به طور خلاصه می‌توان به افزایش تبخیر از سطح خاک و گیاه و نیاز بیشتر به آبیاری، افزایش شوری خاک در اراضی با آبیاری سطحی و زهکشی ضعیف، کاهش دوره رشد گیاه، افزایش آفات گیاهی، کاهش منابع آبی اشاره کرد.
مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی بین ۷۰ تا ۹۰ درصد منابع آب استان، تبدیل کاربری اراضی از دیم به آبی، از زراعی به باغی و توسعه اراضی کشاورزی، بزرگترین چالش استان در بخش منابع آب استوی با اشاره به بزرگترین چالش استان در مدیریت مصرف آب گفت: مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی بین ۷۰ تا ۹۰ درصد منابع آب استان، تبدیل کاربری اراضی از دیم به آبی، از زراعی به باغی و توسعه اراضی کشاورزی، بزرگترین چالش استان در بخش منابع آب است که نمود و تبعات منفی آن را می‌توان در خشک شدن دریاچه ارومیه و تالاب‌های استان و همچنین افت شدید آبخوان‌ها و کاهش تراز آب‌های زیرزمینی مشاهده کرد.
استاندار آذربایجان‌غربی پنجشنبه هفته گذشته در حاشیه بازدید از سد نوروزلو با اشاره به ضرورت صیانت از منابع آبی استان گفت: در شرایط کنونی که با کاهش بارش‌ها و تغییرات اقلیمی مواجه هستیم، مدیریت بهینه منابع آبی بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد.
رضا رحمانی، با تأکید بر اجرای طرح‌های نوین آبیاری، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و فرهنگ‌سازی در مصرف آب افزود: صیانت از منابع آبی نه‌تنها وظیفه دستگاه‌های اجرایی، بلکه مسئولیتی همگانی است که تحقق آن نیازمند همکاری مردم و همه نهادهای مرتبط است.
استاندار آذربایجان غربی افزود: در حال حاضر، مصرف آب در استان بسیار بیشتر از میزان آورده آبی است؛ بنابراین مردم باید در کاهش مصرف آب مشارکت جدی و مؤثری داشته باشند.
طی دهه‌های گذشته آذربایجان‌غربی رتبه اول منابع آبی در بین استان‌های غیر ساحلی را داشت، اما در سال‌های اخیر به دلیل تنش آبی و کمبود آب با مشکلات زیادی مواجه شده است، در صورت تداوم این وضعیت خشکسالی و کم بارشی و عدم مدیریت مصرف آب در سال‌های آتی باید منتظر مشکلات و چالش‌های بیشتر در این استان باشیم.
ارسال نظر