امام صادق(ع) در اعتلای معنوی و معرفتی جامعه نقش محوری داشت

به گزارش عاشورا به نقل از خبرگزاری ایرنا، حجت الاسلام جلال نوری کاخکی گفت: در دوران ائمه معصومین (ع) فضاهای مختلفی از نظر سیاسی و اجتماعی وجود داشت. مثلا امیرمومنان (ع) مشغول مبارزه با گروه های مختلف مانند قاسطین، مارقین و ناکثین شدند، در زمان امام حسن مجتبی (ع) سیاست مذاکره شکل گرفت و فضای نهضت و بیدارگری با پرچمداری امام حسین (ع) در رابطه با جامعه ای شکل گرفت که به نام دین پر از فساد شده بود اما در دوران امام صادق (ع) که رئیس مذهب تشیع هستند یک فضای علمی معرفتی توام با آزادی بیان و اندیشه شکل گرفت.

وی افزود: آن دوران زمانی بود که آوازه اسلام به فرهنگ و ادیان مختلف رسیده بود و دانشمندان از مکاتب مختلف با این سوال روبرو بودند که مبانی دین اسلام چیست و کم کم جریان های سیاسی، رنگ و بوی علمی و معرفتی به خود گرفت و بحث های مربوط به ظهور فرقه ها و ادیان مختلف مطرح شد. امام صادق (ع) در آن فضا یک فرصتی را برای تضارب آرا و اندیشه ها ایجاد کردند تا عقاید مختلف و شبهات گوناگون مطرح شود. در این زمان قرآن کم کم از آن حالت سطحی نگری که فقط به قرائت آن اکتفا می کردند، به طرح مباحث علمی و معرفتی آیات الهی در میان دانشمندان متفکر گسترش یافت و مسائلی مطرح  شد که برای بسیاری از دانشمندان ادیان تازگی داشت.

نوری ادامه داد: در آن زمان فرهنگ هندوچین به مسلمانان نزدیک شده بود ولی آنان از نظر اعتقادی شبهات بسیاری داشتند و بحث جبرگرایی را مطرح می کردند اما قرآن به مسائلی همچون قضا و قدر، جبر و اختیار یا مبدا و معاد به خوبی پرداخته بود؛ دنیای امروز به این جمع بندی رسیده است که بشر، صاحب اراده و اختیار است و می تواند در سرنوشت خود تاثیر بگذارد.

وی اضافه کرد: در کنار این جریان شاهد هستیم که آرا و اندیشه های مردم و نقش سیاسی و مشارکت اجتماعی مردم در کشورهای مختلف فراگیر شده و بسیاری از کشورهای دنیا موضوعاتی مانند انتخابات، آزادی بیان و آزادی رسانه ها را مطرح می کنند اما با وجود این پیشرفت ها شاهد آن هستیم که هدایت جریان های فکری همچنان با خلأ روبروست در حالی که در زمان امام صادق (ع) تشتت آرا، آشفتگی در بیان عقاید و شبهات فراوان در موضوعات مختلف وجود داشت ولی امام ششم هدایت این جریان را با محوریت قرآن به دست گرفت و همین مساله باعث می شود که آن حضرت نهضت علمی را پایه ریزی کند و با تربیت شاگردانی به آنان اجازه فتوا می دهد و مبانی اندیشه های کلیدی و راهبردی قرآن را تشریح می کنند.

نقش امام صادق(ع) در اعتلای معنوی و معرفتی

این پژوهشگر مذهبی اظهار داشت: وقتی یک موضوعی به عنوان جرقه علمی و برای اولین بار میان دانشمندان مطرح می شود، از اهمیت خاصی برخوردار است و هیچ دینی به اندازه اسلام، بارش افکار و جرقه فکری را بین مردم ایجاد نکرده بود و به همین دلیل شاهد آن هستیم که امام صادق (ع) نقش محوری را در یک اعتلای معنوی، فرهنگی و معرفتی ایجاد می کنند و اصول اعتقادی اسلام را به عنوان این که اسلام یک دین توحیدمحور است و مبتنی بر عدالت، اخلاق و عقلانیت است، تشریح می کنند و با ادیان دیگر که عمدتا بشر را به انقیاد و سرسپردگی کورکورانه دعوت می کردند یا پر از خرافات و انحرافات فکری بودند، اسلام به عنوان یک دین معرفتی و عقلانی جای خود را میان ملت ها باز می کند.

وی افزود: امام صادق (ع) در آن دوران با پایه ریزی کلاس های درس و ایجاد کرسی های علمی، این کار را مدیریت و رهبری کردند؛ با این تفاوت که فرهنگ تدریس در نهضت علمی امام ششم مبتنی بر تعلیم و تربیت بود ولی امروز در دنیای تعلیم به سر می بریم. یعنی از تربیت خبری نیست و به عبارت دیگر آموزش وجود دارد ولی پرورش بسیار کمرنگ شده است. همین مساله باعث شده که با وجود افزایش سطح علمی، فرهنگی و دانش و حتی مدارک تحصیلی بسیار بالا، همچنان با خلأ ارزش های اخلاقی روبرو هستیم. 

نوری با اشاره به نظام تربیت طلبه در حوزه های علمیه گفت: کسانی که وارد حوزه های علمیه می شوند، قبل از این که مشغول فراگرفتن دروس دینی شوند، تربیت اخلاقی و معنوی آنان مطرح می شود و این همان چیزی است که در دنیای معاصر که دوران مدرنیته و پست مدرن را پشت سر می گذاریم، وجود ندارد و به همین دلیل شاهد خلأ معنویت و اخلاق هستیم. مثلا در همین ایام انتخابات که معمولا نامزدها جزو نخبگان کشور هستند و عهده دار مدیریت اجرایی کشور نیز بوده اند، شاهد هستیم که چگونه به خود اجازه می دهند تا گاهی به کارهای غیراخلاقی تن دهند یا تهمت بزنند و دروغ بگویند یا وعده هایی بدهند که نتوانند اجرا کنند. 

مناسبت های دینی را سطحی برگزار نکنیم

وی افزود: معنویت و اخلاق می تواند ساختاری را برای ما فراهم کند که بر مبنای آن ساختار بسیاری از مسائل در جامعه قابل اصلاح است ولی ما از این ساختار استفاده نمی کنیم. چون همواره از نظر شعاری، شکلی و سطحی به ائمه پرداختیم. یعنی در سالروز شهادت امام صادق (ع) نباید منبرها و عزاداری های معمولی برپا شود بلکه صدا و سیما باید با سبک مناظره ای این مجالس را برگزار کند و همچنین کرسی های علمی آزاداندیشی و مبانی علمی و معرفتی ترویج شود.

این کارشناس رسانه اضافه کرد: در ماه مبارک رمضان در سوگ حضرت علی (ع) که مظهر عدالت است باید در جامعه و مجامع قضایی که مسئولیت پیاده سازی و اجرای عدالت را بر عهده دارند، کرسی های عدالت برپا شود یا در ماه محرم، بحث نهضت های آزادیخواهی و مبارزه با ظلم و ستم مطرح شود.

وی افزود: دینی که ساختار آن عقلانیت و معرفت و مبنای آن هدایت و آگاهی و بصیرت است و دینی که در حوزه اخلاق کلیدی ترین موضوعات را برای ما تبیین می کند و دینی که در حوزه اندیشه و اعتقادات، ما را از یک جریان کورکورانه و سطحی به یک جریان توام با فکر و اندیشه دعوت می کند، سزاوار نیست که بزرگان این دین را در سطح بسیار پایین و نازلی مطرح کنیم. اگر این موضوعات را کاربردی و عملیاتی کنیم، باعث می  شود تا اندیشمندان و علمای ما بیشتر به این موضوع بپردازند.

اندیشه های راهبردی امام صادق (ع) تبیین شود

نوری ادامه داد: همانگونه که سبک زندگی ما باید اصلاح شود، نوع نگاه ما به ارزش های دینی و توجه ما به اهل بیت (ع) نیز باید بازخوانی شود و تحولی در آن اتفاق بیافتد؛ به گونه ای که در سالروز شهادت امام صادق (ع) مناظره های علمی و کرسی های آزاداندیشی شکل بگیرد و بر مبنای آن نیز اندیشه های راهبردی امام جعفر صادق (ع) تبیین شود که البته جای آن در میان توده مردم نیست بلکه در دستگاه های اجرایی،‌ نظام سیاست گزاری، نظام مدیریتی و نظام آموزشی کشور است.

وی توضیح داد: به عبارت دیگر خلأهای نظام های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ما بر مبنای سیره معصومین مورد توجه و بازنگری قرار می گیرد. مثلا نظام پولی و بانکی را دنبال می کنیم که آیات قرآن و ائمه معصومین این نظام را تایید نمی کند و سیره معصومین اشکالات آن را مطرح می کند. در چنین شرایطی باید نظام بانکی خود را بر مبنای راهبرد قرآن کریم و سییره پیامبر و ائمه اصلاح کنیم. اگر نظام آموزشی ما اشکالاتی دارد به کرسی های تدریس، مباحثه و مناظره های علمی شود و بر مبنای سیره امام صادق بازخوانی شود.

ضرورت توجه به مفاهیم راهبردی 

وی با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب در مناسبت های مختلف گفت: وقتی فرمایش رهبری مطرح می شود، جامعه رسانه ای و علمی باید مفاهیم راهبردی را به عنوان کلید واژه انتخاب و به جامعه معرفی کند. این کلیدواژه ها باید نقشه راهی برای جامعه شود و اگر می خواهیم در ایام شهادت اهل بیت تکریم واقعی از ائمه داشته باشیم باید از این سطح کلاس اولی توجه ظاهری به اهل بیت (ع) خارج شویم. یعنی این کلاس را در سطح عامه و توده مردم همچنان داشته باشیم ولی به کلاس بالاتر ارتقا پیدا کنیم؛ به گونه ای که مجامع علمی بگویند این امام مظهر این نوع تفکر، اندیشه و جریان فکری سیاسی اجتماعی بودند و سخنان و سیره عملی آن حضرت را دنبال کنند و می توان با توجه به محوریت قرآن کریم که پر از راهبرد است، جامعه بشری را مدیریت و رهبری کرد.

سفارشی به نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری 

نوری گفت: اگر در همین ایام انتخابات که افرادی به عنوان نامزدهای ریاست جمهوری تایید و معرفی می شوند، قبل از این که مناظرات شکل بگیرد و انتخابات برگزار شود با یکی از علمای اخلاق دیداری داشته باشند و علمای اخلاق بگویند که برای چه اهدافی در این انتخابات شرکت کنند. نتیجه چنین جلساتی ورود به سیره عملی اهل بیت (ع) است. یعنی آنچه که آرمان و آرزوهای آنها بوده، محقق می شود. بر این اساس باید یک تحول و تغییر اندیشه ای و نوعی روشنفکری و بصیرت افزایی در این زمینه داشته باشیم.

وی تبدیل فرهنگ اهل بیت (ع) به یک گفتمان، راهبرد و میزگرد علمی را ضروری دانست تا بتوانیم حق اهل بیت (ع) را ادا کنیم که شناختن معارف و ترویج و نشر اندیشه ها و افکار آنهاست.

نوری ادامه داد: در نظام اقتصادی موضوع نظام بانکی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باید برای ایجاد عدالت اجتماعی بتوانیم مباحث اسلامی را که در زمان ائمه مطرح بوده، نهادینه کنیم. مثلا ثروتمندان باید خمس و زکات بدهند و نظام بانکی باید قرض الحسنه و برای رفع مشکلات مردم خدمات ارائه کند و از طرف دیگر سیستم نظارتی بر نظام بانکی حاکم باشد. به عبارت دیگر نظام بانکی ما باید با نظام راهبردهای دینی همخوانی داشته باشد.

این کارشناس رسانه افزود: در نظام آموزشی نیز باید راهبردهای دینی حاکم باشد. مثلا چه کسی گفته که یک دانش آموز باید پایتخت همه کشورها و جغرافیای آنها را بداند اما جوانی که دیپلم می گیرد، با مهارت های زندگی و روابط اجتماعی آشنا نیست و هنوز نمی داند که مشکلات و مسائل را چگونه حل کرد. چون فقط با کتاب و درس نمی توان این مشکلات را حل کرد و باید جوان وارد متن زندگی شود. بر همین اساس می توان جلسات هم اندیشی برگزار کرد. اگر مجلس دانش آموزی شکل گرفت، برای این بود که دانش آموزان با عملکرد مجلس شورای اسلامی آشنا شوند و بتوانند با برگزاری کارگاه های آموزشی با واقعیت های زندگی آشنا شوند و شکل عملیاتی خانواده در ورود به زندگی و محیط اجتماعی برای جوانان فراهم شود.

مروری بر زندگی امام صادق (ع)

ششمین امام شیعیان و پنجمین امام از نسل امیرمومنان(ع) که کنیه او ابوعبدالله و لقب مشهورش صادق است، القاب دیگری نیز از جمله صابر، طاهر و فاضل دارد. ولادت این امام همام هفدهم ربیع الاول سال ۸۳ هجری بود اما برخی مورخان ولادت آن حضرت را در سال ۸۰ نوشته اند. او در شوال سال ۱۴۸هجری که به شهادت رسید، مدت زندگانی ایشان ۶۵ سال بوده است.
از آغاز ولادت تا هنگام شهادت امام صادق (ع)، ۱۰ نفر از امویان به نام های عبدالملک پسر مروان، ولید پسر عبدالملک (ولید اول )، سلیمان پسر عبدالملک، عمر پسر عبدالعزیز، یزید پسر عبدالملک (یزید دوم )، هشام پسر عبدالملک، ولید پسر یزید(ولید دوم )، یزید پسر ولید (یزید سوم )، ابراهیم پسر ولید و مروان پسر محمد و دو تن از عباسیان بر حوزه اسلامی حکومت داشته اند.
آغاز امامت امام صادق (ع) با حکومت هشام پسر عبدالملک و پایان آن با دوازدهمین سال از حکومت ابوجعفر منصور (المنصور بالله) مشهور به دوانیقی مصادف بوده است. مدفن آن امام در قبرستان بقیع است، آنجا که پدر و جد او به خاک سپرده شده اند. نام مادر او، فاطمه یا قریبه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر است و ام فروه کنیه اوست و مادر ام فروه، اسماء دختر عبدالرحمان ابن ابی بکر است.
چنان که مشهور است، فرزندان امام جعفر صادق ۱۰ تن بوده اند، هفت پسر به نام های اسماعیل، عبدالله، موسی، اسحاق، محمد، عباس و علی و سه دختر به نام های ام فروه، اسماء و فاطمه. 
امام صادق (ع) ۳۱ سال و به روایتی ۳۴ سال در کنار پدرش امام باقر(ع) بوده است. روایت های رسیده از امام صادق(ع) در مسایل مختلف فقهی و کلامی، مجموعه ای گسترده و متنوعی است و برای همین است که مذهب شیعه را مذهب جعفری خوانده اند. گشایشی که در آغاز دهه سوم سده دوم هجری پدید آمد موجب شد مردم آزادانه تر به امام صادق (ع) روی آورند و گشودن مشکلات فقهی و غیر فقهی را از او بخواهند. شاگردان امام صادق (ع) را تا چهار هزار تن نوشته اند و مقصود، کسانی است که در مدت افاضه آن حضرت به تناوب از ایشان علم فرا گرفته اند.